فلسفه شب یلدا چیست؟ | نگاهی به ریشه آخرین شب پاییز
شب یلدا برای ایرانیان یک شب خاطره‌انگیز و زیباست. طولانی‌ترین شب سال که فضایی شاد و سرحال دارد. مردم در کنار خانواده خود دورهم جمع می‌شوند و انار و هندوانه می‌خورند. اما فلسفه شب یلدا چیست؟ چرا این شب برای ایرانیان اهمیت زیادی دارد؟
فلسفه شب یلدا چیست؟
یکی از جشن‌های بزرگ ایرانیان باستان، برگزاری شب یلدا است. طولانی‌ترین شب سال که در واقع مردم ایران آخرین شب پاییز را جشن می‌گیرند. این جشن در میان تمام اقوام ایران محبوبیت بالایی دارد. به طوری که آنها سعی می‌کنند شب چله را با بهترین شکل ممکن برگزار کنند.
شب یلدا در واقع اعلام شروع فصل زمستان است. یلدا به معنی آخرین شب پاییز و بلندترین شب سال است. اما فلسفه شب یلدا از زمان هخامنشیان شروع می‌شود که پایه‌گذار بسیاری از جشن‌های ایرانیان بودند.
بر اساس اعتقاد این سلسله باستانی، شب اول زمستان دانه‌های گیاهان در زیر خاک جوانه می‌زنند. رفته رفته دانه‌ها شروع به روییدن می‌کنند. به همین دلیل هخامنشیان یلدا را که به معنی «رویش و زایش» است برای شب اول زمستان در نظر گرفتند.
شب یلدا طولانی‌ترین شب سال است
جالب است بدانید، ایرانیان به این جشن، شب چله هم می‌گویند. چله در واقع عدد چهل است که زرتشتیان چهل روز قبل از جشن سده، شب چله یا همان یلدا را برگزار می‌کردند. جشن سده یکی از جشن‌های باستانی ایران است که زرتشتیان به بهانه ایجاد همدلی و همبستگی، دورهم آتش روشن می‌کردند و این روز را جشن می‌گرفتند.
شایان ذکر است، ریشه اصلی یلدا به رویدادهای کیهانی برمی‌گردد. در واقع مردمان ایران کهن باور داشتند که یلدا آغازگر انقلاب زمستانی است. خورشید در حرکت سالانه خود، در آخرین روز پاییز به پایین‌ترین نقطه افق جنوب شرقی می‌رسد. این اتفاق باعث می‌شود طول شب افزایش پیدا کند.
بنابراین، ایرانیان باستان برای طلوع دوباره خورشید آیین‌هایی را برگزار می‌کردند. آنها در طول شب بیدار می‌ماندند تا تولد خورشید را با چشمان خود مشاهده کنند. به این دلیل که تولد به معنای زایش است، مردم ایران باستان این شب را به عنوان شروع فصل جدید جشن می‌گرفتند.
ایرانیان برای مشاهده طلوع خورشید دورهم جمع می‌شدند
نمادهای شب یلدا
در فلسفه شب یلدا نمادهای بسیار زیادی وجود دارد که هرکدام معنا و مفهوم خاصی دارند. در ایران باستان خورشید نماد کهنسالی بوده است. برای همین، مردم در کنار بزرگان خود جمع می‌شدند تا آیین شب یلدا را جشن بگیرند.
در واقع لازمه اصلی برگزاری جشن یلدا، حضور بزرگان و پیشکسوتان بوده است. آنها گردهم می‌آمدند و انار، هندوانه و سنجد که به رنگ سرخ هستند می‌خوردند. رنگ قرمز در رنگ‌شناسی و باورهای ایرانیان باستان، نماد خورشید است.
برای اینکه ریشه یلدا به رنگ سرخ طلوع خورشید اشاره دارد، رسم است که ایرانیان از رنگ قرمز در آیین شب چله استفاده کنند. بنابراین، مردم ایران شب یلدا مواد غذایی سرخ رنگ مثل انار، هندوانه و سنجد می‌خوردند.
روشن کردن آتش نیز یکی از آیین‌های شب یلدا بوده است. سرخی آتش و گرمای آن اشاره مستقیم به یلدا دارد. در واقع آتش یکی از نمادهای مهم در ایران باستان شناخته می‌شد.
ناگفته نماند، استفاده از میوه‌های ذکر شده بدون دلیل انتخاب نشده‌اند. هرکدام از آنها به عنوان یک نماد شناخته می‌شوند. نمادهایی که همه در فلسفه شب یلدا به تولد خورشید و رویش گیاهان اشاره می‌کنند.
انار نماد شادی و زایش است
نماد خوراکی‌های شب یلدا
انار، هندوانه، سنجد و در برخی از شهرهای ایران خرمالو و نارنگی از جمله خوراکی‌های اصلی شب یلدا هستند. با گذر زمان آجیل هم به سفره شب چله اضافه شد. همچنین، با تغییر ذائقه ایرانیان سنجد از سفره یلدا حذف شد.
انار به دلیل دانه‌های قرمز و شیرین خود، نماد زایش و شادی است. ایرانیان باستان باور داشتند که خوردن انار جانی تازه به آنها می‌دهد تا روزگار خود را با انرژی بالایی سپری کنند. دانه‌های قرمز انار نیز اشاره به باروری دارد. کشاورزان معتقد بودند که خوردن انار به آنها کمک می‌کند محصولاتشان پربار شود.
هندوانه میوه‌ای برای فصل تابستان است. رنگ سبز پوست این میوه نماد آبادانی و زندگی است. رنگ قرمز آن هم به عنوان نماد عشق، دوستی و همزیستی شناخته می‌شود. سفیدی بین پوست هندوانه هم نماد صلح و آرامش است. تمام نمادهای ذکر شده، دقیقا با فلسفه شب یلدا هم‌خوانی دارد.
بنابراین، ایرانیان باستان باور داشتند خوردن هندوانه بدن انسان را در برابر سرما و بیماری ایمن می‌کند. برخی از مردم کنجکاو هستند که در ایران باستان چگونه از هندوانه نگهداری می‌کردند تا هندوانه تازه را در شب یلدا بخورند؟ در ایران باستان، یخچال‌های بزرگی وجود داشت. این یخچال‌ها در واقع یک گودال بزرگ بودند که روی آن یک نمای مخروطی کاهگلی می‌ساختند.
خوردن هندوانه بدن را در برابر بیماری مقاوم می‌کند
به دلیل بدنه کاهگلی این گودال، هوای داخل آن بسیار خنک بود. کشاورزان بخشی از محصولات هندوانه خود را در این یخچال‌ها قرار می‌دادند تا برای شب یلدا مصرف کنند.
در ایران کهن ، از سنجد در شب یلدا نیز استفاده می‌شد. اما در زمان معاصر، سنجد فقط در سفره هفت سین عید نوروز استفاده می‌شود. این خوراکی مفید به عنوان باروری، خردمندی و احترام شناخته می‌شود.
آجیل در واقع یکی از خوراکی‌های ثابت در جشن‌های ایرانیان است. نماد این خوراکی خوشمزه محبت و شیرینی است. ترکیب مغزهای پسته، بادام، گردو، فندق و تخمه تنقلاتی خوشمزه را برای مراسم‌ها فراهم می‌کند.
در ایران باستان، خوردن آجیل در کنار عزیزان و خانواده ک فرهنگ مرسوم تلقی می‌شده است. در واقع برای ابراز محبت خود به عزیزان خود آجیل تعارف می‌کردند.
در مجموع، فلسفه شب یلدا به دورهمی، همدلی و آغاز فصلی جدید از زندگی اشاره دارد. شروعی تازه و پرانرژی که ایرانیان با حالی خوب در کنار خانواده خود مسیر زندگی را ادامه می‌دهند. شب یلدا جشن ارزشمندی است که همه ما ایرانیان باید قدر آن را بدانیم. امید است که شب چله، شبی پرخاطره برای همه ایرانیان باشد.