چند همسری؛ از ترویج تا بهره‌برداری تبلیغاتی

چند همسری واژه‌ای است که مدتی است آن را بیش از گذشته می‌شنویم.

اصطلاحی که با تغییر فرهنگ جامعه و اصلاح نگاه به نهاد خانواده و زن و مرد مدتی بود کم‌کم از بسیاری از فرهنگ‌ها رنگ باخته بود، حالا گویی دوباره روی بورس آمده و از اصطلاحی درگوشی که فقط باید با صدای آهسته و پچ‌پچ‌وار درباره‌اش صحبت می‌شد، به اصطلاحی تبدیل شده که حتی جایش را در رسانه‌های رسمی هم یافته است.

یک روز صداوسیما با دعوت از موافقان درباره‌اش مناظره برگزار می‌کند، روز دیگر پوستر همایشی در تشویق این کار در سطح شهر پخش می‌شود و روز دیگر مصاحبه‌ای با مردی که چند زن دارد و همسرانش با افتخار از این هم‌زیستی صحبت می‌کنند، در رسانه‌ها دست به دست می‌شود.

در این میانه عده‌ای هم پیدا می‌شوند که با آگاهی از این موج و هشتگ داغ، به نوعی از آن برای تبلیغات کسب و کار خود استفاده کرده و می‌خواهند با بهره‌برداری از کنجکاوی‌ای که در جامعه می‌بینند، نام خود را در ذهن‌ها جا بیندازند.

یکی از نمونه‌های اخیر این اتفاق، یک بازی موبایلی ایرانی بود که در سبک تعاملی ساخته شده است. این بازی که گلشیفته نام دارد، در معرفی خود نوشته است داستان دختری به نام گلشیفته را روایت می‌کند که از خارج از کشور به ایران آمده و قرار است خانه پدری‌اش را ارث ببرد، اما به یک شرط: اینکه خانه را بازسازی کرده و خودش در آن زندگی کند. در این میان اقوام و به ویژه عموهای گلشیفته با این اتفاق مخالف هستند.

بازیکن باید در نقش گلشیفته قرار بگیرد، معماهای بازی را یکی یکی حل کند و به رونق خانه بیفزاید.

همچنین این بازی از جایی به بعد مضمونی عاشقانه هم پیدا می‌کند و حالا وقت ازدواج کردن گلشیفته و پیدا کردن یک همسر ایده‌آل از سوی اوست. اینجاست که سازندگان بازی با بهره‌برداری از هشتگ داغ ترویج چند همسری، پوستری را طراحی می‌کنند که گرچه هدف بازی این نیست، با این حال در نگاه اول، ذهن مخاطب را به سوی ترویج چند همسری از سوی سازندگان این بازی می‌برد.

این تصویر که به مناسبت کمپین ولنتاین این بازی در صفحه اینستاگرام آن‌ها پست شده بود، حالا -و احتمالا به دنبال اعتراض مخاطبان- از صفحه آن‌ها پاک شده است و در عوض حضور دو عروس و دو داماد را می‌بینیم.

چند همسری چطور از جامعه ایران رخت بست؟ چطور برگشت؟

این بازی ایرانی، تنها نمونه از ترویج چند همسری در جامعه ایران و شبکه‌های اجتماعی نیست؛ بلکه در ادامه موجی است که مدتی قبل عموما توسط یک طیف و جریان فکری آغاز شده و حالا سازندگان بازی را به استفاده از آن، با هر نیتی سوق داده است.

چند همسری عادتی اشتباه بود که تا پیش از این در بین بخشی از خانواده‌های ایرانی رواج داشت. در شرایطی که جامعه حقوقی برای زنان قائل نبود، مردان به چند همسری روی می‌آوردند و زن‌ها مجبور به زندگی در کنار هم، در یک خانه بودند. همچنین در آن فرهنگ مسموم مردِ چند زنه از سوی دیگر مردان عموما مورد احترام قرار می‌گرفت، چراکه یعنی آن مرد به لحاظ مالی در وضعیت خوبی قرار داشته و توان اداره به اصطلاح چند سر عائله را داشت.

در چنین فرهنگی زنان آن مرد هم باهم دشمن تلقی می‌شدند و در شماری از فیلم‌های فارسی پیش از انقلاب و حتی برخی فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی دهه شصت، اختلاف میان زنان یک مرد و به اصطلاح هووها باهم،‌ دست‌مایه فیلم‌های طنز می‌شد.

به مرور با افزایش آگاهی از حقوق برابر میان زنان و مردان، این عادت از فرهنگ ایران حذف شد و با ایجاد قانون‌های جدید مبنی بر اینکه مرد نمی‌تواند همسر دیگری اختیار کند -و یا در صورت اختیار باید حتما رضایت کتبی و قانونی همسر اول را داشته باشد- جلوی ترویج این قضیه را در جامعه گرفت.

با این حال رد پای چند همسری خیلی زود دوباره به صداوسیما بازگشت و پس از سریال‌های پرطرفداری چون «پس از باران» که در آن‌ها ازدواج مجدد گرفتاری‌هایی را برای تک‌تک شخصیت‌ها (حتی در دوران قدیم) ایجاد می‌کرد، در تیرماه 1390، برنامه تلویزیونی «جمع ما» که در اوایل دهه 90 پخش می‌شد،‌ آزاده نامداری با یک مرد سه زنه گفت‌وگو کرد.

گرچه رویکرد خود نامداری نسبت به این میهمان انتقادی بود و سعی کرد با سوالاتی چالشی این انتخاب او را زیر سوال ببرد، با این حال نگاه و تصور جامعه نسبت به آن چیز دیگری بود و در آن مقطع به عنوان ترویج زیرپوستی و غیرعلنی چند همسری برداشت شد.

سال‌های پایانی دهه 90 و تبلیغ چند همسری

به عقیده تقریبا همه آن‌هایی که در ایران زندگی می‌کنند، کشور از یکی دو سال گذشته به این سو،‌ به دنبال بحران‌های شدید اقتصادی و تغییر سطح معیشتی مردم، با جامعه پیش از آن تغییرات زیادی کرده است.

حالا بسیاری از خانواده‌ها برای تامین خورد و خوراک و معاششان به مشکل خورده‌اند و واژه‌هایی چون کارتن‌خوابی و پشت‌بام‌خوابی و حتی اتوبوس‌خوابی ، در یکی دو سال گذشته به گوشمان خورده است.

این تغییرات قیمتی در تمایل جوانان به ازدواج و نیز فرزندآوری هم تاثیر گذاشته و کارشناسان را به هشدار نسبت به پیر شدن جامعه ایران واداشته است.

در چنین شرایطی گروهی دوباره شروع به تبلیغ چند همسری پرداخته و حتی با حضور در برنامه‌های صداوسیما، به دفاع از این تصمیم می‌پردازند. از جمله این افراد غلامرضا قاسمیان، یک فعال سیاسی و روحانی اصولگراست که سال گذشته با حضور در برنامه «بدون توقف» شبکه سه سیما، صحبت‌هایی را در خصوص چند همسری و فواید آن گفت.

به گفته این روحانی در شرایطی که سن ازدواج دختران می‌گذرد، یا یک بار طلاق می‌گیرند و امکان ازدواج دوباره برایشان سخت می‌شود، می‌توانند در نقش همسر دوم یا سوم به ازدواج مردی که خود متاهل است دربیایند. این صحبت‌های او اعتراض برخی مخاطبان و حتی تماشاگران حاضر در برنامه را هم در پی داشت.

بخشی از صحبت‌های او را در ویدیوی زیر ببینید:

فضای مجازی و رد و تایید چند همسری

علی‌رغم تولید و پخش چنین برنامه‌هایی در خصوص چند همسری در صداوسیما و حتی برگزاری همایش‌ها و کارگاه‌های آموزشی در خصوص آن، نگاه جامعه به پدیده چند همسری منفی است.

با این حال آن‌هایی که سعی در ترویج این تفکر دارند فقط به رسانه‌های رسمی اکتفا نکرده‌اند و سعی در حضور در فضای مجازی هم دارند. از جمله آن‌ها، پیج اینستاگرامی مردی معروف به مرد دو زنه است که خود و دو همسرش روی هم رفته نزدیک به 300 هزار دنبال‌کننده دارند و می‌کوشند یک زندگی آرام و عاشقانه را در کنار هم به نمایش بگذارند.

مرد دو زنه اینستاگرام که خود و همسرانش سعی در ترویج این سبک زندگی دارند

گرچه این سه نفر به کسب درآمد از اینستاگرام روی آورده‌اند و استوری‌های پیجشان را به تبلیغ کسب‌وکارهای گوناگون اختصاص داده‌اند، با این حال در بخش نظرات شاهد انتقاد عمده مخاطبان از آن‌ها هستیم. اتفاقی که نشان می‌دهد جامعه ایران تمایلی به بازگشت یک سنت منسوخ به آن ندارد.