قیمت دلار بر چه اساسی به دست می آید؟
قیمت دلار در سال‌های اخیر در کشور با نوسان زیادی همراه بوده است و این سوال را ایجاد می‌کند که قیمت دلار بر چه اساسی به دست می آید؟
قیمت دلار در سال‌های اخیر در کشور همواره با نوسان همراه بوده و نهایتا از 2، 3 سال پیش به این سو، جهشی چندبرابری را تجربه کرد که به تبع این افزایش در نرخ دلار، تقریبا همه‌چیز در کشور گران شد. تا جایی که حالا دلار 2، 3 هزار تومانی سال 1395 برایمان به رویایی دور تبدیل شده است.
افزایش دلار را به عوامل مختلفی می‌توان نسبت داد که البته تاکید مسئولان در این سال‌ها، بر نقش تحریم‌ها به عنوان اصلی‌ترین عامل افزایش قیمت دلار در نتیجه کاهش درآمدهای ارزی کشور بوده است. در این سال‌ها تصمیمات ارزی مختلفی هم از سوی مسئولان گرفته شده که در واقع چندنرخی شدن دلار را در جامعه ایجاد کرد و باعث شد اسامی و اصطلاحات مختلفی دلار بانک مرکزی، دلار نیمایی، دلار بازار آزاد و حتی دلار جهانگیری را بشنویم!
همه این اتفاقات در کنار هم، تعیین نرخ دقیق دلار را در کشور مشکل کرده است.
قیمت دلار بر چه اساسی به دست می آید؟
برای اینکه بهتر بتوانیم در خصوص قیمت دلار صحبت کنیم، لازم است اول برخی مفاهیم دلاری را بشناسیم؛ مفاهیمی چون نرخ رسمی قیمت ارز، نرخ واقعی قیمت ارز، نرخ اسمی موثر ارز و نرخ واقعی موثر قیمت ارز.
نرخ اسمی قیمت ارز (NER)
نرخ اسمی ارز یا Nominal Exchange Rate به هزینه مبادله ارز یک کشور با ارز یک کشور دیگر گفته می‌شود. برای مثال اگر نرخ اسمی پوند انگلیس به دلار آمریکا برابر با 1£ = 2$ باشد، یعنی یک فرد انگلیسی می‌تواند در ازای پرداخت یک پوند پول ملی خود، 2 دلار دریافت کند.
نرخ واقعی قیمت ارز (RER)
نرخ واقعی قیمت ارز یا Real Exchange Rate از قیمت نسبی کالاهای یک کشور در مقایسه با یک کشور دیگر به دست می‌آید. برای مثال نرخی که به اندازه‌ی آن یک فرد انگلیسی می‌تواند کالاهای خود را با کالاهای آمریکایی مبادله کند. برای به دست آوردن این نرخ کافی است قیمت یک کالای صادراتی را بر قیمت همان کالا که از کشور دیگر وارد می‌شود، تقسیم کنید.
در واقع نرخ واقعی ارز تحت تاثیر 2 عامل است:
- شاخص قیمتی یک کالا در کشور داخلی و خارجی
- نرخ اسمی مبادله ارز 2 کشور (که در اینجا منظور ریال ایران و دلار آمریکا است)
نرخ واقعی ارز به ما نشان می‌دهد که اگر در جامعه‌ای نرخ واقعی پایین باشد، در بازارهای آن کالاهای خارجی گران‌تر و کالاهای داخلی ارزان‌تر می‌شود.
نرخ اسمی موثر ارز (NEER) و نرخ واقعی موثر ارز (REER)
نرخ اسمی موثر ارز یا NEER میزان تغییرات نرخ ارز یک کشور را در برابر شرکای تجاری‌اش نسبت به سال پایه بررسی می‌کند.
دلیل این که در اینجا نرخ اسمی موثر را معیار قرار نمی‌دهیم، این است که در محاسبه تغییرات نرخ اسمی موثر، حرفی از تغییرات قدرت خرید ارز‌ها زده نمی‌شود و بررسی کردن آن نتایج مشابهی مانند مقایسه بین نرخ ارز 2 کشور را به ما می‌دهد.
برای اینکه بدانیم قدرت خرید پول کشور ما در مقایسه با کشورهای دیگر در طول زمان چقدر تغییر داشته است، باید به سراغ نرخ واقعی موثر ارز یا REER برویم. نرخ واقعی موثر ارز یک کشور با گرفتن میانگین هندسی نرخ اسمی موثر ارز بر یک شاخص قیمتی یا معیار تورمی محاسبه می‌شود.
در کنار موارد ذکر شده در بالا، باید عوامل تأثیرگذار بر نرخ واقعی ارز را هم بشناسیم و در پاسخ به این سوال که قیمت دلار بر چه اساسی به دست می آید، در نظر بگیریم.
همچنین بخوانید: بررسی عوامل موثر بر قیمت طلا | طلا و سکه چرا گران می‌شوند؟
عوامل تاثیرگذار بر نرخ واقعی ارز
برخی از اصلی‌ترین این عوامل، شامل موارد زیر است:
سیاست‌های تجاری
به عقیده کارشناسان، یک نظریه سنتی در ارتباط با تعرفه‌های تجاری وجود دارد که می‌گوید کاهش سطح تعرفه‌ها در یک اقتصاد کوچک، منجر به کاهش قیمت داخلی کالاهای وارداتی شده و تقاضای آن‌ها را افزایش می‌دهد. این عامل منجر به تضعیف نرخ واقعی ارز خواهد شد.
البته این استدلال، یک ضعف هم دارد. چنین استدلالی ایستا بوده و آثار میان‌دوره‌ای و نقش کالاهای غیر قابل مبادله را در نظر نمی‌گیرد.
نکته اینجاست که دولت می‌تواند با سیاست‌های حمایتی درست، به شکل موانع تعرفه‌ای یا غیر تعرفه‌ای، قیمت نسبی کالاهای وارداتی را افزایش دهد و با فرض جانشین کردن کالاهای وارداتی در مصرف، باعث افزایش تقاضا و قیمت کالاهای غیر قابل مبادله شود. در این حالت، در بلندمدت واردات کاهش یافته و کسری حساب جاری کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه، در نهایت سبب تقویت نرخ واقعی ارز خواهد شد.
ترجیح مصرف‌کنندگان
در حالت کلی گفته می‌شود که به دلیل وابستگی زیاد تقاضای کالاهای غیر قابل مبادله به درآمد، با افزایش درآمد مصرف‌کنندگان، تقاضا و قیمت این نوع کالاها افزایش یافته و نرخ واقعی ارز تقویت می‌شود. اما این نکته همیشه در مورد کشورهای در حال توسعه‌ای چون ایران صادق نیست، زیرا در این کشورها با افزایش درآمد یا ثروت مصرف‌کنندگان، تقاضای کالاهای قابل مبادله (که به صورت عمده وارداتی هستند) افزایش پیدا می‌کند.
با افزایش درآمدهای حاصل از صدور نفت و افزایش مالیات بر واردات، نرخ واقعی ارز کاهش پیدا می‌کند.
رشد بهره‌وری
رشد بهره‌وری در تولید کالاهای قابل مبادله، بهره‌وری نیروی کار و در نتیجه دستمزدها را در بخش تولید افزایش می‌دهد. همچنین با فرض این نکته که نیروی کار بتواند به راحتی در بخش‌های مختلف جابه‌جا شود، قیمت کالاهای غیر قابل مبادله افزایش پیدا کرده و در نهایت نرخ واقعی ارز را در بلندمدت تقویت می‌کند.
آشوب‌های ملی و منطقه‌ای، جنگ، تحریم و نابه‌سامانی‌های و تنش‌های سیاسی از جمله مواردی هستند که بر قیمت ارز و دلار در یک کشور تاثیر می‌گذارند.