شورای نگهبان با برگزاری انتخابات الکترونیکی در ایران موافقت کرد

به گزارش کلیک، به نقل از پیوست؛ وزارت کشور از برگزاری سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری به‌صورت کاملا الکترونیکی خبر داد. با این حساب، ایران جز کشورهایی محسوب می‌شود که در آن‌ها انتخابات الکترونیکی برگزار شده است. البته شیوه برگزاری انتخابات شورای شهر در سال 96 و شورایاری در سال 98 نیز به‌صورت الکترونیکی بوده است.

حال باید دید آیا تجربه این دو انتخابات کمکی به بهبود برگزاری آنچه پیش رو است خواهد کرد؟

ایران تا چه حد به دولت الکترونیکی نزدیک است؟

بااینکه توسعه «دولت الکترونیکی» همواره در دستور کار دولت قرار داشته است؛ اما با یک مقایسه ساده می‌توان به‌خوبی پی به عقب ماندن ایران از سایر کشورهای دیگر در این زمینه برد. واقعیت این است که دولت ایران هنوز تا الکترونیکی شدن، چند دهه فاصله دارد.

تمامی مرحله برگزاری انتخابات به‌صورت الکترونیکی برگزار می‌شود

با اینکه سال‌هاست که از طرح پیشنهاد برگزاری انتخابات به شکل الکترونیکی می‌گذرد، شورای نگهبان در نهایت با برگزاری این مدل انتخابات هرچند به‌صورت محدود برای انتخابات ریاست‌جمهوری موافقت کرده است. وزیر کشور نیز دو روز قبل از برگزاری سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری از برگزاری تمامی 25 مرحله انتخابات الکترونیک در 33 شهر کشور و همچنین برگزاری 24 مرحله انتخابات در سایر شهرها خبر داد. 25 مرحله انتخابات شامل اخذ رای و شمارش آرا به‌صورت الکترونیکی می‌شود.

موافقت با پیشنهاد برگزاری انتخابات به صورت الکترونیکی بعد از 10 سال

بیش از ۱۰ سال است که وزارت کشور به دنبال برگزاری انتخابات الکترونیکی در کشور است. اولین تلاش‌ها برای اجرای الکترونیکی انتخابات ششمین دوره مجلس شورای اسلامی از سوی وزارت کشور در سال ۷۸ صورت گرفت؛ اما با عدم موافقت شورای نگهبان مواجه شد.

دولت در انتخابات مجلس ششم نیز آمادگی خود برای انجام بخشی از شمارش آرای انتخابات به‌صورت الکترونیکی را اعلام کرده بود و حتی همه آزمون‌ها و هماهنگی‌های لازم با شورای نگهبان نیز انجام‌شده بود اما دو روز مانده به انتخابات، شورای نگهبان منصرف شد.

وزارت کشور همچنان این موضوع را پیگیری کرده و برای برگزاری انتخابات در سال ۸۴ نیز تلاش‌هایی در راستای الکترونیکی شدن انتخابات صورت گرفت؛ اما شورای نگهبان مجدداً با آن مخالفت کرد.

شورای نگهبان حتی با وزیر کشور دولت احمدی‌نژاد بر سر موضوع رای گیری الکترونیکی در انتخابات مجلس هشتم اسفندماه ۸۶ نیز مخالفت کرد.

در نهایت هیات دولت در جلسه ۱۰ خرداد ۹۴ خود به برگزاری انتخابات به‌صورت کاملاً الکترونیکی رای مثبت داد و تصویب کرد تا یازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری به‌صورت کاملاً الکترونیکی برگزار شود؛ اما در نهایت شورای نگهبان با برگزاری آن انتخابات نیز به‌صورت الکترونیکی موافقت نکرد.

برگزاری رای‌گیری الکترونیکی گامی مهم در راستای دموکراسی

این مخالفت‌ها در حالی انجام می‌شود که برگزاری رای‌گیری به صورت الکترونیکی سال‌هاست در برخی کشورهای جهان به‌عنوان گامی مهم در راستای دموکراسی محسوب می‌شود. جدا از این مسئله، درحالی‌که در بسیاری از شهرها ایران مردم هنوز با بیماری مرگبار کرونا دست‌وپنجه نرم می‌کنند، انتظار می‌رفت انتخابات ۱۴۰۰ نیز بیش از این به فضای رای‌ گیری الکترونیکی نزدیک شود و امکان انتقال و شیوع ویروس کرونا را به حداقل میزان ممکن برساند.

نگاهی به تاریخچه برگزاری انتخابات الکترونیکی

نخستین نشانه‌های انتخابات الکترونیکی در دهه ۶۰ میلادی با سیستم کارت‌های سوراخ‌دار و اسکن نوری پدیدار شد؛ درواقع علامت‌گذاری صورت گرفته روی برگه از طریق سیستم اسکن نوری خوانده می‌شد. پس‌ازاین سیستم مدرن‌تری با ثبت الکترونیکی مستقیم آرا شکل گرفت.

سپس هلند در سال ۱۹۶۶ میلادی کار رای‌گیری الکترونیکی را با معرفی دستگاه‌های رای‌گیری در چند شهرداری آغاز کرد.

پس از هلند، هند در میان سایر کشورها سابقه رای‌ گیری الکترونیکی دیرینه‌تری دارد. برای اولین بار در سال ۱۹۸۲ بود که رای‌گیری الکترونیکی در شهر پارور واقع در ایالت کرالا به‌صورت آزمایشی برگزار شد، اما دیوان عالی هند این انتخابات را نامعتبر دانست اما با اعمال تغییراتی در قانون، در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۰۳ برای نخستین بار در هند از ماشین‌های رای‌گیری استفاده شد.

دولت بلژیک نیز در سال ۱۹۹۱ در دو منطقه با استفاده از ماشین‌های رای‌گیری، انتخاباتی الکترونیکی برگزار کرد. پس‌ازاین ۴۴ درصد از رای‌دهندگان این کشور در سال ۲۰۰۴ برای انتخابات پارلمانی اروپا از ماشین‌های رای‌گیری استفاده کردند.

برزیل نیز رای‌گیری الکترونیکی را البته به‌صورت آزمایشی از سال ۱۹۹۱ و در ایالت سانتا کاترینا آغاز کرد. این در حالی است که از سال ۲۰۰۰ همه انتخابات این کشور به‌صورت الکترونیکی برگزارشده‌اند.

علاوه بر این، ایرلند در سال ۲۰۰۲ با خرید ماشین‌های رای‌گیری به مبلغ ۵۰ میلیون دلار از شرکت هلندی Nedap، نروژ در سال ۲۰۰۳ با ماشین‌های الکترونیکی رای‌گیری با صفحه لمسی، استونی در سال ۲۰۰۵ به‌عنوان اولین کشوری که رای‌گیری اینترنتی برگزار کرد، ایتالیا در سال ۲۰۰۶ در یک برنامه آزمایشی با دستگاه‌های شرکت هلندی Nedap، استرالیا در سال ۲۰۰۷ با رای‌گیری اینترنتی و … کار برگزاری انتخابات الکترونیکی را به‌تدریج در جهان آغاز کردند. البته امریکا نیز یکی از کشورهای پیشگام در زمینه برگزاری این نوع انتخابات است.

اولین رای‌ گیری الکترونیکی در ایران چه زمانی انجام شد؟

بند ۱۲ سیاست‌‌های کلی انتخابات ایران، دولت را مکلف به بهره‌‌گیری از فناوری‌های نوین در جهت حداکثر سازی شفافیت، سرعت و سلامت در اخذ و شمارش آرا و اعلام نتایج کرده است. ازاین‌رو در پنجمین دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا در سال ۱۳۹۶ در برخی از شعبه‌های رای‌گیری، رای‌‌ گیری به صورت الکترونیکی انجام شد.

بر اساس داده‌های منتشرشده، در این انتخابات رای‌‌گیری در ۱۳۹ شهر از ۲۸ استان و در مجموع در ۹ هزار و ۶۴۴ شعبه به‌صورت الکترونیکی برگزار شد؛ که در مجموع هشت میلیون و ۶۷ هزار و ۷۰۱ رای به‌صورت الکترونیکی اخذ شد. انتخابات در ۹۹.۵ درصد از شعب شمارش آرا به‌صورت صحیح و بدون مشکل انجام شد. از مجموع این ۱۳۹ شهر، ۱۰۰ شهر، حدود ۷۲ درصد تجمیع نتایج آرا را در کمتر از دو ساعت به پایان رساندند.

بر اساس گزارش وزارت کشور، شاخص کل عملکرد فناوری اطلاعات در شعب اخذ رای از چهار شاخص «شعب برخط»، «ارسال صورت‌جلسه به‌صورت برخط»، «استعلام برخط رای‌دهندگان» و «اصلاح صورت‌جلسات الکترونیکی» تشکیل می‌شد که نموداری از شاخص عملکرد هر یک را در اینجا می‌بینیم.

بر این اساس با در نظر گرفتن وزن یکسان برای هر یک از شاخص‌ها، شاخص کل عملکرد فناوری اطلاعات ۶.۸ از ۱۰ است.

نقاط ضعف و قوت اولین انتخابات الکترونیکی در ایران

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در مطالعه‌ای،

• کاهش زمان رای‌‌گیری باوجود تعداد زیاد نامزدها، کاهش خطای انسانی
• افزایش دقت
• کاهش تخلفات انتخاباتی و شمارش الکترونیکی سریع و دقیق و به‌تبع آن
• کاهش درخواست‌های بازشماری آرا

را از نقاط قوت انتخابات الکترونیکی دانسته و از نکات زیر به‌عنوان ضعف این عملکرد یادکرد:

• کافی نبودن گواهینامه‌های اخذ شده
• مشخص نبودن استانداردهای ارزیابی امنیتی در این گواهینامه‌ها
• عدم استفاده از روش‌‌های ارزیابی معتبر امنیتی و کارکردی
• عدم انجام نظرسنجی از رای‌‌دهندگان و کارکنان شعب
• عدم ارائه عمومی اطلاعات مربوط به دستگاه‌‌ها جهت آگاهی مردم
• عدم امکان رای‌دهی افراد معلول و ناتوان

مطالعات انجام‌شده توسط موسسه بین‌‌المللی گویای آن است که ۵۷ درصد از ۱۲۳ کشور تحت مطالعه، هرگز از این روش رای‌گیری استفاده نکرده‌اند؛ ۶ درصد قبلا از رای‌‌ گیری الکترونیکی استفاده کرده‌اند اما اکنون آن را کنار گذاشته‌اند؛ در ۱۶ درصد نیز تنها مطالعات امکان‌‌سنجی یا برگزاری آزمایشی انجام‌شده است و در ۲۱ درصد کشورها این روش در انتخابات ملی و یا استانی یا هردو استفاده‌شده است.

جمع‌بندی

اما بااین‌حال در خصوص برگزاری رای‌ گیری الکترونیکی در ایران، با وجود تجربه انجام‌شده در سال ۹۶ و تجربه پیش رو، انتظار می‌رود داده‌های حاصل از این اقدامات جمع‌آوری و تحلیل شوند. حدود ۶ درصد از کشورها تجربه ادامه‌داری در استفاده از رای‌گیری الکترونیک نداشته‌اند و کشورهایی چون هلند حتی تولیدات ‌صنعتی‌شان را در این امر به سایر کشورها صادر کرده‌اند، بنابراین به نظر می‌رسد ادامه این تجربه و بهبود کیفیت آن به‌ویژه در شرایطی مثل شیوع ویروس کرونا، در کشور ما هم می‌تواند موثر واقع شود.