افتتاح زودهنگام رصدخانه ملی ایران بازی با آبروی علمی کشور!
رسانه کلیک – بهره‌برداری از طرح رصدخانه ملی ایران در حالی انجام شد که تلسکوپ ساخته شده در این طرح هنوز تکمیل نشده و فاقد آینه است! این برای اولین بار نیست که شاهد افتتاح پروژه‌های ناتمام هستیم. اما افتتاح پروژه‌های عمرانی ناقص با افتتاح پروژه‌های علمی و فناوری بسیار تفاوت دارد و زمانی که از واژه بهره‌برداری از پروژه علمی سخن به میان می‌آید منظور رونمایی از یک طرح کامل است.
به گزارش کلیک، به نقل از ایسنا؛ دیروز برنامه بهره‌برداری از پنج طرح ملی با حضور رئیس‌جمهور و معاون علمی وی برگزار شد. رصدخانه ملی ایران یکی از این پنج طرح بود که به دلیل موفقیت دانشمندان ایرانی در ساخت تلسکوپ بسیار مورد توجه رسانه‌های داخلی قرار گرفته بود؛ اما ظاهرا دولت دوازدهم در این روزهای پایانی عجله زیادی برای بهره‌برداری از این طرح داشته است؛ چرا که آینه این تلسکوپ هنوز نصب نشده است و به نظر می‌رسد تنها از سازه این پروژه رونمایی شده است.
رصدخانه ملی ایران
افتتاح یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های کلان ملی
روز گذشته دوشنبه ۷ تیرماه با دستور حسن روحانی رئیس‌جمهور، رصدخانه ملی ایران به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پروژه کلان ملی در قله ۳۶۰۰ متری گرگش واقع در کاشان افتتاح شد. این رصدخانه در حالی با حضور سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری افتتاح شد که آینه تلسکوپ آن رصدخانه هنوز نصب نشده و تا رسیدن به تکمیل فنی نیاز به زمان دارد.
البته در گذشته نیز توسط عوامل اجرایی این طرح اعلام شده بود که امید می‌رود این رصدخانه در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ به مرحله نصب آینه و اولین نورگیری برسد و زمان آغاز کاربردهای علمی این رصدخانه در اواخر سال ۱۴۰۱ اعلام شده بود.
مشخصات تلسکوپ رصدخانه ملی ایران
تلسکوپ رصدخانه ملی ایران با قطر آینه اصلی ۳.۴ سانتی‌متری از نوع «کاسگرین» با پایه سمتی_ارتفاعی به ارتفاع یک متر و به وزن سازه ۹۰ تن با سیستم تعلیق هیدرو استاتیکی است. این تلسکوپ قادر است اجرام آسمانی را با دقت ۰.۲ ثانیه قوسی در حضور باد دنبال کند.
این رصدخانه در ارتفاع ۳۶۰۰ متری کوه «گرگش» کاشان ساخته شده و در کنار ۷ رصدخانه دیگر بزرگ در نیمکره شمالی زمین قرار می‌گیرد تا زنجیره اتصال رصد ستارگان بین اروپا تا هند را پر نماید. ۶ سال برای مکان‌یابی طرح از بین بیش از ۸۰ نقطه در سطح کشور وقت صرف شده و بیش از دو و نیم میلیون ساعت مهندسی برای طراحی آن توسط بهترین جوانان و دانشمندان کشور وقت صرف شده است.
تلسکوپ کاسگرین، تلسکوپ‌های نیوتنی نسبتاً بلندی هستند و هنگامی که اندازه آینه اصلی آن‌ها بزرگ‌تر می‌شود، طول تلسکوپ بسیار زیاد می‌شود و برای حل این مشکل از روشی به نام کاسگرین استفاده می‌شود. در این روش مرکز آینه اصلی تلسکوپ سوراخ شده و چشمی در پشت تلسکوپ قرار می‌گیرد و آینه ثانویه پرتوهای آینه اصلی را از میان سوراخ آینه اصلی به سمت چشمی می‌فرستد.
تلسکوپ ۹۰ تنی این رصدخانه با ۴۰ هزار قطعه تماماً در داخل طراحی و ساخته شده و آینه کلاس ۴ متری آن که قریب به ۳ سال فقط صرف ساخت و پرداخت آن شده تا به صافی سطح یک نانومتر برسد قطعاً یکی از بهترین تصاویر کهکشان را در آینده ارائه می‌دهد و محلی برای رصد دانشمندان داخلی و خارجی فراهم می‌آورد.
درحالی‌که آینه اصلی این تلسکوپ در روز افتتاح (روز گذشته-دوشنبه ۷ تیرماه) نصب نشده بود، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری چندی پیش در صفحه اینستاگرام خود خبر از نورگیری و بهره‌برداری از رصدخانه ملی ایران به عنوان بزرگ‌ترین پروژه علوم پایه کشور خبر داده بود.
وی در این پیام چنین آورده است: «رصدخانه ملی ایران بزرگ‌ترین پروژه علوم پایه کشور به‌زودی نورگیری و به بهره‌برداری می‌رسد. با نگاهی به عکس‌های فوق‌العاده شب این منطقه و ابعاد ده‌ها متری رصدخانه به اهمیت آن در آینده توسعه علم نجوم در کشور باوجود جوانان با استعداد و اساتید مطرح پی می‌بریم.
این نتیجه زحمات بسیاری از اساتید و دانشمندان خصوصاً در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی است. افراد پرآوازه‌ای که نامشان بر این اثر علمی فوق‌العاده حک شده و در تاریخ کشور جاودان خواهد ماند و خاطره رصدخانه مراغه و دانشمندان شهیری چون خیام و خواجه‌نصیرالدین طوسی را در ذهن‌ها زنده می‌کند.شخصاً از اینکه زمانی شاگردی این اساتید را می‌کردم به خود می‌بالم.»
تلسکوپ رصدخانه ملی ایران
سخنان رئیس‌جمهور در این راستا
رئیس‌جمهور نیز در مراسم افتتاح این طرح کلان با بیان اینکه کشور ما از دیرباز کشور علم و دانش در زمینه‌های مختلف از جمله در زمینه نجوم بوده است، گفت: در تاریخ، رصدخانه مراغه زبانزد است که به عنوان مرکزی برای نجوم استفاده و بهره‌برداری می‌شد و در این مسیر لازم بود یک حرکت نویی در این مقطع تاریخی در کشور ایجاد شود.
وی اضافه کرد: «الحمدلله معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، سازمان برنامه و بودجه همه دست به دست هم دادند و این مسیری که از ۲۰ سال پیش آغاز شده بود در دولت دوازدهم به پایان و به ثمر رسید و البته ۷۰ درصد این طرح و پروژه در دولت دوازدهم انجام گرفت.»
روحانی اظهار کرد: «الحمدالله امروز این رصدخانه عظیم و بزرگ را داریم و جزو کشورهایی هستیم که دارای رصدخانه‌های بزرگ هستند و همان‌طور که توضیح داده شد، با قطر آینه این رصدخانه که بیش از ۳ متر - ۳.۴ دهم - بود، این رصدخانه جزو رصدخانه‌های مهم در منطقه است و می‌تواند مطالعات را در زمینه جهان بزرگ تسهیل کند. ما در یک سیاره کوچکی به نام زمین زندگی می‌کنیم و این عالم، عالم بسیار وسیع و بزرگی است و خداوند می‌گوید وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ و خداوند مرتب جهان را توسعه می‌دهد، کهکشان‌ها و سیارات و ستارگان همه در حال افزوده شدن هستند و آنچه چشم ما با تلسکوپ می‌تواند ببیند نسبت به این جهان بسیار عظیم و بزرگ، بسیار محدود است.»
افتتاح شتاب‌زده از طرح کلان رصدخانه ملی ایران
اما آنچه روز گذشته از این برنامه افتتاح شاهد بودیم، تنها افتتاح شتاب‌زده از طرح کلان رصدخانه ملی و بسیار زودهنگام بوده است که برای اولین نورگیری این رصدخانه قرار است در کنار ۷ رصدخانه دیگر بزرگ در نیمکره شمالی زمین قرار گیرد تا زنجیره اتصال رصد ستارگان بین اروپا تا هند را پر کند.
آفت افتتاح طرح‌های نیمه‌تمام
این برای اولین بار نیست که شاهد افتتاح پروژه‌ای هستیم که تا کاربردی شدن آن راه طولانی را در پیش داریم و یکی از چالش‌های کشور، افتتاح زودهنگام پروژه‌های نیمه‌تمام است.
نمونه آن را می‌توان به افتتاح راه‌آهن ۵۰۶ کیلومتری اصفهان-شیراز در دولت‌های نهم و دهم اشاره کرد که آماده نبودن زیرساخت‌ها و به کارگیری ریل‌های استوک و غیراستاندارد، اعتراض کارشناسان و شماری از نمایندگان استان را به همراه داشت و یا افتتاح زودهنگام فرودگاه بین‌المللی کیش.
افتتاح در پروژه‌های عمرانی شاید مهم به نظر نرسد و بعد از افتتاح اگر زمانی باقی باشد بشود آن‌ها را تکمیل کرد ولی وقتی در این شتاب‌زدگی پای پروژه‌های کلان علمی و فناوری به میان کشیده می‌شود، دیگر جای هیچ اغماضی نیست؛ چرا که چنین شرایطی، مخاطبان اصلی برنامه‌های بهره‌برداری و افتتاح، قشر دانشمند، فرهیخته، اساتید دانشگاهی و محققان داخلی و خارجی است که هیچ جزئیاتی از نظر آن‌ها دور نخواهد ماند.
رصدخانه ملی که آغاز آن به سال ۱۳۷۷ برمی‌گردد، تاکنون ۲۳ سال از عمر خود را سپری کرده و بهتر بود تا زمان اولین نورگیری منتظر می‌ماندیم تا روبان افتتاح آن به درستی به دو قسمت تقسیم می‌شد.
از سوی دیگر قرار بود برنامه افتتاح و بهره‌برداری و اولین نورگیری رصدخانه ملی به صورت لایو و مجازی برگزار شود ولی به دلیل مشکلات ارتباطی و اینترنت، از شبکه خبر اطلاع‌رسانی‌ها صورت گرفت. این امر نشان از ناتمامی زیرساخت‌ها در سایت رصدخانه است.
آینه تلسکوپ رصدخانه ملی
رونمایی از طرح‌های نیمه‌تمام بازی با آبروی کشور است
زمانی که از افتتاح و یا آغاز بهره‌برداری از طرحی سخن به میان آورده می‌شود، یعنی آن طرح به پایان رسیده و به مرحله کاربرد رسیده است. در پروژه رصدخانه ملی نیز کارها تحقیقاتی و علمی بسیار شایسته‌ای انجام شده است که هرگز فراموش شدنی نیست، چرا که محققان این طرح کلان در شرایط تحریم و نبود زیرساخت‌های تحقیقاتی و آزمایشگاهی، اقدام به برپایی رصدخانه آن‌هم در قله ۳۶۰۰ متری کردند که انصافاً جای تقدیر و خسته نباشید دارد و شاید اگر اجازه می‌داشتند هرگز راضی به این مراسم نبودند ولی اینکه دولت می‌خواهد در عمر ۴۵ روزه خود تعداد پروژه‌های افتتاحی خود را افزایش دهد جای تامل دارد ولی باید یادمان باشد که افتتاح زودهنگام طرح‌های حوزه فناوری بازی با آبروی علمی یک کشور است.
به‌هرحال دولت‌ها و دولتمندان باید بدانند که اگر می‌خواهیم در صحنه‌های علمی جهانی عرض‌اندام کنیم لازم است که به‌دوراز مباحث سیاسی با احتیاط بیشتر در حوزه حساس و بحث‌برانگیزی چون حوزه فناوری عمل کنیم.