فیلترینگ؛ خطری در کمین استارتاپ‌ها
رسانه کلیک - در حالی که هر بار اخباری مبنی بر فیلترینگ سایت‌ها و اپلیکیشن‌های متفاوت به گوش می‌رسد؛ فیلتر شدن رایچت شوک جدیدی برای اکوسیستم استارتاپی ایران بود.
در حالی که شب گذشته رایچت از فیلتر شدن پلتفرمش خبر داد؛ قادر صادقی یکی از هم بنیان‌گذاران این استارتاپ عنوان کرد: «روز دوشنبه (۶ آبان) ایمیلی از سمت کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه دریافت کردیم که محتوای منتشر شده در این سرویس با استناد به ماده ۲۱ قانون جرایم رایانه‌ای، مجرمانه تشخیص داده شده است. با دریافت این ایمیل هم پیگیری‌های لازم را شروع کردیم اما متاسفانه امکان دریافت هیچ پاسخی را تاکنون نداشته‌ایم و مشخص نیست که دلیل این فیلتر برای چه موضوعی بوده است. در حال حاضر این سرویس به صورت موقت رفع فیلتر شده اما نمی‌دانیم این رفع فیلتر موقت تا چه زمانی ادامه خواهد داشت.»
بلند بالا شدن لیست فیلتر شده ها سبب می‌شود هر روز افراد بیشتری به سمت استفاده از انواع فیلترشکن‌های ترغیب شوند. در گزارشی که اخیرا توسط کافه بازار منتشر شده، کلمات فیلترشکن و VPN در 100 کلمه برتر دیده می‌شوند و همین نشان می‌دهد هر روز بر تعداد این افراد اضافه می‌شود. همین داستان؛ ماجرای فیلت شکن ها و مافیایی که پشت این داستان خودنمایی می کند را تجدید می‌کند. در حالی که خبرها از جابه‌جایی مبلغ بسیار بزرگی در این ماجرا را نشان می‌دهند؛ بلند بالا شدن لیست فیلترینگ ها ابهامات زیادی با خود به همراه می‌آورد.
در حالی که جاویدنیا در هفته گذشته از تلاش دادستانی برای قانون‌مند کردن VPNها خبر داد و گفته بود: «بخش اعظم اطلاعات فنی فروشندگان VPN و حجم ترافیک مصرفی آنها در اختیار وزارت اطلاعات و ارتباطات است و تا زمانی که این اطلاعات توسط این دو وزارتخانه کلیدی ارائه و IPهای مربوطه اعلام نشود، آنها نیز نه از میزان درآمد ناسالم و نه از میزان فعالیت افراد و جزئیاتی که وجود دارد، مطلع نخواهند شد. اگر وزیر محترم ارتباطات که درباره مافیای فیلترشکن‌ها صحبت کرده‌اند، مستنداتی در این زمینه دارند باید اعلام کنند. یکی از موانع مهمی که عملی کردن استدلال‌های یاد شده را با مشکل مواجه ساخته است، عدم وجود اطلاعات دقیق در زمینه میزان درآمد افراد و یا شرکت‌های فعال در این زمینه است که وزارت ارتباطات هیچ گزارش مستندی از میزان درآمد ادعایی و حجم ترافیک این شرکت‌ها ارائه نداده است.»
اما ارتباطی که میان خبر فیلترینگ‌های متعدد؛ بیشتر شدن میزان جستجو کلمات فیلترشکن و ورود دادستانی به این موضوع می‌توان یافت، ساده است. ظاهرا مافیای فیلتر شکن‌ها عزم خود را جزم کرده‌اند تا درآمدهای میلیاردی خود را به چند برابر برسانند.
خبر فیلترینگ رایچت در حالی اعلام شد که تعداد زیادی از فعالین اکوسیستم استارتاپی به این فیلترینگ واکنش نشان داده و حتی در مواردی با مخاطب قرار دادن وزیر ازتباطات این سوال را مطرح کردند: «مگر قرار نبود استارتاپ ها فیلتر نشوند؟»
قادر صادقی هم بنیان‌گذار رایچت در این رابطه در گفتگو با خبرنگار کلیک می‌گوید: «هر چقدر فیلترینگ بیشتر و پرفشارتر وارد میدان می‌شود؛ تمایل مخاطب را به سمت استفاده از فیلتر شکن و سرویس‌های خارجی سوق می‌دهد. در نهایت استارتاپ‌های ایرانی بدون کاربر مانده و محکوم به فنا می‌شوند و این باعث می‌شود به دست خودمان کسب و کارهای ایرانی را زمین رده و به نتیجه نرسیدن ترغیبشان کنیم.»
عادل طالبی یکی از کارشناسان اکوسیستم در واکنش به این موضوع با نگاهی منتقدانه در صفحه توییتر خود نوشت: «دو روز پیش ناگهان رایچت شبانه، فیلتر می‌شود. ساعاتی بعد رفع فیلتر می‌شود. هنوز نمی‌دانیم دلیل فیلتر شدن چه بوده (حتی ممکن است یک مشکل فنی بوده باشد) ولی می‌دانیم که یک اتفاق جدید افتاده است.
بر خلاف سال‌های گذشته که پیدا کردن یک مسئول پاسخگو روزها (و سابقه داشته که هفته‌ها) به طول می‌انجامید و پی‌بردن به دلیل فیلتر شدن زمان زیادی می‌برد، همان شب با پیگیری‌های انجام شده (مشخصا توسط جناب الفت‌نسب و جاویدنیا) سایت (موقتا) رفع فیلتر می‌شود. ممکن است در یک نگاه سیستماتیک بتوانیم بگوییم که «اصلا چرا باید فیلترینگ وجود داشته باشد» و درباره اینکه آیا فیلترینگ کلا درست است یا نه صحبت کنیم که جای صحبت هم دارد. اما می‌دانیم که در تمام دنیا، روندهایی برای جلوگیری از انتشار محتوای مجرمانه وجود دارد. اینکه چه محتوایی، #محتوای_مجرمانه تلقی می‌شود کشور به کشور متفاوت است. مثلا ممکن است در آمریکا انتشار محتوای ترغیب‌کننده به آشوب یا تروریسم یا در ترکیه مثلا محتوای توهین کننده به ارتش آن کشور. هر کشوری، در فضای آنلاین، نسبت به موضوعی حساسیت دارد و همه کشورها راه‌کارها و فرایندهایی برای جلوگیری از انتشار محتوای مجرمانه (طبق تعریف خودشان) دارند و اجرا می‌کنند. در ایران هم، آیین‌نامه‌ها و قوانینی وجود دارد که بر اساس آن، سایت‌هایی که چنین محتوایی را منتشر کنند، فعالیتشان متوقف می شود.»
او ادامه داد: «در یک فرآیند که البته هنوز به اندازه کافی مشخص و شفاف نیست، فیلتر می‌شوند. مشکلی که با آن روبرو هستیم این است که فیلترینگ، اصولا به عنوان راهکاری برای مقابله با انتشار محتوای مجرمانه در نظر گرفته‌شد ولی بعدا با یک پدیده جالب روبرو شدیم. کسب و کارهای اینترنتی هم با احکام قضایی فیلتر شدند (البته شنیده شده است که بدون حکم قضایی هم این اتفاق افتاده که هنوز به صورت رسمی بررسی نشده است). طبق قوانین کشور ما، کسب و کارها زیر نظر اتحادیه‌های صنفی فعالیت می‌کنند (یا ثبت شرکت‌ها یا ثبت موسسات زیر نظر وزارت‌خانه‌ها) مرسوم است (و قانونی) که در صورت بروز تخلف در یک کسب و کار، اتحادیه مربوطه (یا نهاد صادر کننده مجوز فعالیت) به تخلف رسیدگی و در صورت محرز شدن تخلف، متناسب با تخلف انجام شده اقدام به برخود کند. این برخورد و اقدام می‌تواند از تذکر دادن تا تعطیلی موقت یا دائم کسب و کار متغیر باشد.»
طالبی ادامه داد: «درباره کسب و کارهای اینترنتی هم با توجه به اینکه اتحادیه کسب و کارهای فضای مجازی تشکیل شده است، انتظار می‌رود در صورتی که تخلفی در وب‌سایت‌ها اتفاق می‌افتد، این تخلفات در این اتحادیه (مثل تمام حدود 4 هزار اتحادیه دیگر) بررسی شود نه اینکه طی فرآیندی مجزا تصمیم‌گیری شود. همه ما می‌پذیریم که در صورتی که یک کسب و کار، چه اینترنتی و چه غیر اینترنتی اگر تخلف کند، باید توسط مراجع نظارتی و رسمی از جمله قوه قضائیه مورد بررسی و اعمال قانون قرار گیرد اما، به نظر می‌رسد هنوز کسب و کارهای اینترنتی از این امکان که بتوانند پیش از تصمیم‌گیری درباره حیات و مماتشان، از طریق مجاری مشخص قانونی مطلع شوند بهره‌مند نیستند.
از زمانی که آقای جاویدنیا کار خود را آغاز کرده‌اند و همین‌طور از زمانی که اتحادیه کسب و کارهای فضای مجازی تشکیل شده است، شاهد اتفاقات بسیار خوبی در این حوزه بوده‌ایم. تلاش جناب آقای الفت‌نسب و جناب آقای جاویدنیا در حل مشکل پیش‌آمده برای رایچت هم بسیار قابل تقدیر است اما یک نگرانی وجود دارد. اگر آقای جاویدنیا نبود، اگر آقای الفت‌نسب نبود، آن وقت چه؟ آیا بهتر نیست سیستمی راه‌اندازی شود که چنین اتفاقاتی برای کسب و کارهای اینترنتی روی ندهد؟»
او تصریح کرد: «بجز کسب و کارهای آنلاین رسمی، مشکلات ما در حوزه استارتاپ ها (بخوانید کارآغازیان، نوآفرین ها یا کمک نوآورها!) هم بسیار زیاد است. به نظر می‌رسد وقت مناسبی است که با تلاش همه نهادهای مرتبط از جمله اتحادیه، نظام‌صنفی رایانه، انجمن_صنفی کسب و کارهای اینترنتی، کمیته تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، قوه قضائیه، قوه مقننه و قوه مجریه، تدوین فرآیندهایی که این اطمینان را ایجاد کند که ضمن حفظ امنیت محتوایی در فضای رسانه‌ای (آنلاین) کشور، کسب و کارهای اینترنتی از بروز چنین حوادثی مصون بمانند، آغاز شود.»
او با ارایه راهکاری ادامه داد: «بدیهی است باید راه‌هایی برای پیشگری از جرایم جدی که نیاز به برخورد سریع دارند، وجود داشته باشد. اما، پیگیری مشکلات یا اشکالات موجود در کسب و کارهای اینترنتی احتمالا می‌تواند طی فرآیندهای مشخص و قابل پیگیری و بدون ایجاد استرس در فضای کسب و کار و از طریق مجاری قانونی از جمله اتحادیه کسب و کارهای فضای مجازی پیگیری و رفع و رجوع شود و نیازی به استفاده از فرآیندهای برنامه‌ریزی شده برای موارد خاص وجود نداشته باشد.»
ظاهرا ادامه مسیر رایچت در حالی در هاله ای از ابهام قرار دارد که معلوم نیست اصلا قرار است فیلترینگ در آینده دامن کدام استارتاپ ها را بگیرد. ظاهرا باید هر چه سریع‌تر قوانینی شفافی در این رابطه تعریف شود. چرا که معلوم نیست مافیای فیلترشکن‌ها چه خوابی برای استارتاپ‌ها تدارک دیده اند. فیلترینگ؛ خطری است که در کمین استاتاپ‌ها قرار دارد و بعید نیست به زودی این کمین، به حمله تبدیل شود.