آیا شاهنامه ضد زن است؟

به گزارش ایسنا صفحه منسوب به محمدرضا شفیعی کدکنی در ‌مطلبی به مناسبت جشن سپندارمذگان، با انتشار بخشی از مقاله «مَردگیران» جلال خالقی مطلق درباره سپندارمذگان مردگیران (که در سال‌های اخیر معادل ایرانی جشن ولنتاین عنوان شده است) نوشته است: «در ایران کهن، یک جشن بهاری زنان بوده که در آن روز زنان از آزادی بیشتری برخوردار بودند و به‌ویژه دختران دم بخت به همسرگزینی تشویق می‌شدند و از این رو این جشن را مردگیران می‌نامیدند. روز این جشن پنجم اسفند بود. پر بیراه نیست اگر بانوان روشنفکر ایرانی دست کم کنگره‌ها و جلسات ویژه مسائل زنان را در این روز برگزار کنند تا یاد آن جشن دوباره زنده شود.»

این صفحه همچنین با به اشتراک گذاشتن بخش‌هایی از کتاب آواها و ایماهای محمدعلی اسلامی ندوشن، به زنان شاهنامه پرداخته است.

در این مطلب می‌خوانیم: «این زن‌ها هستند که به داستان تراژیک آب و رنگ بخشیده‌اند. اگر تهمینه نبود، مرگ سهراب آنقدر مؤثر و غم‌انگیز جلوه نمی‌کرد. همین‌گونه است مرگ فرود اگر جریره نبود و مرگ سیاوش اگر فرنگیس نبود و مرگ اسفندیار اگر کتایون نبود و مرگ رستم و تراژدی زال اگر رودابه نبود. سیمای تراژیک زن در شاهنامه به نجیب‌ترین و پاکیزه‌ترین نحو، یعنی به عنوان مادر و همسر جلوه می‌کند، نه به عنوان معشوق.

شاهنامه برخلاف آنچه در نزد اشخاص ناآشنا معروف شده، یک کتاب ضد زن نیست. در تمام دوران پهلوانی، از سودابه که بگذریم، یک زن پتیاره دیده نمی‌شود. اکثر زنان در شاهنامه نمونه بارز زن تمام‌عیار هستند. در عین برخورداری از فرزانگی و بزرگ‌منشی، از جوهر زنانگی و زیبایی نیز به نحو سرشار بهره‌مندند. حتی زنانی که خارجی هستند چون با ایران می‌پیوندند، از صمیم قلب ایرانی می‌شوند و جانب نیکی را که جانب ایران است، می‌گیرند.

عشق در شاهنامه در عین برهنگی، پاک و نجیب است. رابطه زن و مرد بی‌آنکه به تکلف و تصنع گراییده باشد، از تمدن و فرهنگ برخوردار است.
ما تنها یک مورد می‌بینیم که عشق به کام نمی‌رسد و آن عشق ناگهانی سهراب به گُردآفرید است. تنها یک مورد عشق ناپاک و نارواست و آن عشق سودابه به سیاوش است. در 4 مورد از 6 مورد، اظهار دلدادگی نخست از طرف زن می‌شود.

زن در شاهنامه برای ابراز عشق جسارت بیشتری دارد. این بی‌پروایی به استثنای سودابه به‌هیچ وجه مانع پاکدلی و پاکدامنی نیست.

4 زنی که در شاهنامه در اظهار عشق پیشقدم هستند: تهمینه به رستم، سودابه به سیاوش، منیژه به بیژن و کتایون به گشتاسب. عشق زال و رودابه در یک زمان ابراز می‌شود. در یک مورد مرد در ابراز عشق پیشقدم می‌شود و آن سهراب است.

استاد دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن»