اختلالات روانی در بین کودکان و نوجوانان به رقم قابل‌توجهی رسیده است
شیوع اختلالات روانی در بین کودکان و نوجوانان ایرانی به رقم قابل‌توجهی رسیده که در صورت عدم رسیدگی به موقع، باید منتظر عواقبی همچون مشکلات روانی، افت یا ترک تحصیل و در نهایت بزه‌کاری و ارتکاب جرم بود.
اختلالات روانی در بین کودکان و نوجوانان
غلامرضا گرمارودی، متخصص بهداشت کودک و مادر با اشاره به اینکه یکی از هر پنج تا هفت کودک در دنیا مبتلا به نوعی از مشکلات سلامت روان است، گفت: «بر اساس گزارش وزارت بهداشت، شیوع اختلالات روان‌پزشکی در بین کودکان و نوجوانان ایرانی ۲۲ تا ۲۳ درصد گزارش شده است.»
غلامرضا گرمارودی، مدیر گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران در وبینار «سواد و سلامت در کشورهای فارسی‌زبان، با موضوع بهداشت روان مدارس» که اخیرا برگزار شد، به اهمیت، ضرورت و موانع سلامت روان مدارس اشاره کرد.
وی گفت: «کودکان و نوجوانان مهارت‌های شناختی و عاطفی اجتماعی که شکل‌دهنده وضعیت سلامت روان آتی است و نقشی را که به‌عنوان بزرگسال در جامعه ایفا خواهند کرد، طی این دوره کسب می‌کنند. تجاربی که کودک در کودکی به دست آورد، همان شخصیت آینده وی می‌شود.»
گرمارودی افزود: «وقتی از سلامت روان صحبت می‌کنیم، یعنی یک شخص بتواند کارکرد مغزی و ذهنی‌اش را به شکل موفقیت‌آمیزی در محیط زندگی‌اش حفظ و اجرا کند.»
وی با طرح این سؤال که چگونه می‌توان تا حدی از سلامت روان متعادل اطمینان حاصل کرد؟ گفت: «ارائه تعریف دقیق و مورد اجماع برای سلامت روان ساده نیست، اما مجموعه شاخص‌های عینی برای ارزیابی وجود دارند؛ از جمله انجام ثمربخش فعالیت‌های روزمره، برقراری ارتباط مطلوب با دیگران (سازگاری خوب)، توانایی تغییر برای تطابق و یا رویارویی با استرس و شکوفایی و به منصه ظهور رساندن استعدادها.»
این متخصص بهداشت کودک و مادر با اشاره به تعریف دوران کودکی، تصریح کرد: «کودکی و نوجوانی، یعنی دوره‌ای که رشد و تکامل مغز بسیار سریع است، مراحل حیاتی زندگی برای سلامت روان هستند.»
وی افزود: «کودکان و نوجوانان مهارت‌های شناختی و عاطفی اجتماعی که شکل‌دهنده وضعیت سلامت روان آتی است و نقشی را که به‌عنوان بزرگسال در جامعه ایفا خواهند کرد، طی دوره کودکی و نوجوانی کسب می‌کنند. تجاربی که کودک در کودکی به دست آورد، همان شخصیت آینده وی می‌شود.»
جایگاه مدرسه در سلامت روان و شخصیت کودک کجاست؟
به گفته مدیر گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت دانشگاه علوم پزشکی تهران، کیفیت محیط و بستری که کودکان و نوجوانان در آن می‌بالند، تعیین‌کننده نحوه تکامل و امکان شکوفایی پتانسیل‌های بالقوه است.
او تصریح کرد: «هرگونه تجربه ناخوشایند در خانه، مدرسه و یا فضای دیجیتال مثل مواجهه با خشونت، بیماری روانی والدین، خانواده آشفته، قلدری در مدرسه و فقر خطر ابتلا به مشکلات سلامت روان را افزایش می‌دهد.»
گرمارودی به یکی از مشکلات رایج در بین دانش‌آموزان و مدارس اشاره و اظهار کرد: «قلدری یکی از رایج‌ترین مشکلات است که متأسفانه کمتر به آن پرداخته می‌شود. از آنجا که بیشتر معلمان اشراف کامل بر بحث سلامت روان ندارند، اهمیت مسئله چند برابر می‌شود.»
وی با بیان اینکه قلدری رفتاری است که حتما مداخله یک بزرگسال را می‌طلبد، افزود: «اگر حل آن به خود کودکان واگذار شود، هیچ زمانی رفع نخواهد شد و آن دانش‌آموز دچار عواقبی می‌شود که تا بزرگسالی با آن درگیر خواهد بود.»
شیوع اختلالات روان‌پزشکی بین کودک و نوجوان ایرانی
این متخصص بهداشت کودک و مادر با اشاره به اینکه یکی از هر پنج تا هفت کودک در دنیا مبتلا به نوعی از مشکلات سلامت روان است، گفت: «براساس گزارش وزارت بهداشت، شیوع اختلالات روان‌پزشکی در بین کودکان و نوجوانان ایرانی ۲۲ تا ۲۳ درصد گزارش شده است.»
وی با تأکید بر اینکه وقتی از سلامت روان صحبت می‌کنیم صرفاً منظور اختلالات روان‌پزشکی نیست، گفت: «بسیاری از عواملی که سلامت روان دانش‌آموزان را تهدید می‌کنند در قالب یک اختلالات روان‌پزشکی قرار نمی‌گیرند، یعنی روان‌پزشک آن را یک و اختلال تشخیص نمی‌دهد، در حالی که در حیطه آسیب‌های روان است.»
گرمارودی با اشاره به شروع اختلالات روانی و نیز خودکشی، گفت: «بازه سنی ۱۵ تا ۲۵ سال یک دوره بسیار آسیب‌پذیر و است که عمده اختلالات روان در این دوره سنی قرار دارند، در عین حال که این بازه سنی بهترین زمان انجام مداخلات، آموزش و غیره است.»
همچنین بخوانید: تاثیر آلودگی هوا بر سلامت روان در بزرگسالان و کودکان
عواقب رایج مشکلات سلامت روان در دانش‌آموزان
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران با توجه به ارتباط مستقیم سلامت روان دانش‌آموز با عملکرد تحصیلی وی و مشکلات آن، گفت: «اختلالات یادگیری، مشکلات رفتاری، افت تحصیلی، غیبت‌های مکرر از مدرسه، ترک تحصیل و در نهایت گرفتاری در گروه‌های بزه‌کاری، جرم و جنایت از جمله این عواقب است.»
وی با اشاره به اینکه هزینه‌های ارائه خدمات سلامت روان در مدارس در برابر هزینه‌های عوارض و نپرداختن به این معضل بسیار ناچیز است، گفت: «در مدارس یک گروه جمعیتی با تعداد معلوم و مشخص وجود دارد، اگر مدعیان سلامت و ارائه‌دهنده خدمات، به این جمعیت متمرکز نپردازیم، کفران نعمت کرده‌ایم.»
وی با اشاره به اینکه هر خدمتی به دانش‌آموزان سرمایه‌گذاری برای آینده است، گفت: «برای سال تحصیلی ۱۴۰۱- ۱۴۰۰، ۱۵ میلیون ۶۰۰ هزار نفر دانش‌آموز داریم، از هر زمان این کار را آغاز کنیم برای ۲۰ سال آینده نتیجه می‌گیریم.»
وی بار دیگر یادآور شد: «در مقایسه با تبعات درازمدت و ماندگار مشکلات سلامت روان و در صورت عدم تشخیص و رسیدگی لازم، ارائه خدمات سلامت روان در مدارس به طور شگفت‌انگیزی هزینه ناچیزی دارد.»
این استاد دانشگاه عدم توجه و یا نادیده گرفتن مسئله بسیار مهم سلامت روان کودکان و نوجوانان به‌صورت اساسی و راهبردی را یک فرصت سوزی غیرقابل‌جبران برای سلامت عمومی، پیشرفت و توسعه جامعه دانست که منجر به بازتولید و تحویل شخصیت‌های بزرگسالی به جامعه خواهد شد که توانایی لازم برای پیشبرد و مدیریت مسائل پیچیده انسانی نخواهند داشت.
این متخصص بهداشت و مادر با اشاره به فقدان نگرش همه‌جانبه سلامت عمومی و پیوستار ارتقا سلامت در سیاست‌گذاری‌های کلان، توضیح داد: این امر آسیب جدی به اعتماد عمومی جامعه زده و ممانعت از مشارکت و عدم همراهی عمومی را به دنبال دارد.
وی افزود: «ناتوانی تأمین معیشت حداقلی اکثریت جامعه که بدون تردید مقولات مهمی نظیر سلامت روان را در انظار عمومی از اولویت و اهمیت ساقط خواهد کرد. ما نمی‌توانیم از سلامت روان صحبت کنیم وقتی افراد در تأمین نیازهای اولیه خود درمانده‌اند.»
گرمارودی با اشاره به مفهوم ارتقاء سلامت گفت: «محیط و جامعه باید در راستای تحقق سلامت یکدیگر را حمایت کنند. هر مداخله‌ای برای سلامت جامعه انجام دهید، اما وقتی اجتماع حمایت نکند و افراد امنیت شغلی، عدم امید آینده و استرس وجود داشته باشند، نتیجه‌ای نیز حاصل نمی‌شود و نمی‌توان از سلامت روان برخوردار بود.»
مدیریت دوگانه در تولیت سلامت در مدارس
این متخصص بهداشت مادر و کودک اظهار کرد: «یک دوگانگی در تولیت سلامت در مدارس بین دو وزارتخانه وجود دارد و تا زمانی که حل نشود یکی از موانع بسیار بزرگ خواهد بود. همچنین آموزش و پرورش انعطاف کمی در برابر پرورش نسبت به آموزش دارد. آموزش و پرورش ما بیشتر یک سیستم آموزشی و کمتر به بعد پرورش آن توجه شده است.»
وی خاطرنشان کرد: «نیاز است تا متولیان سلامت، اولیا و معلمان آموزش ببینند و اقدامات بهداشت عمومی را بیشتر بشناسند تا بتوانند اختلالات روان بهتر شناسایی و درمان کنند.»
گرمارودی یادآور شد یک‌سونگری متولیان آموزش و پرورش، مانع آشنایی معلمان با مسائل سلامت روان کودکان و نوجوانان شده است. بنابراین باید آموزش‌ها و خدمات بهبود سلامت روان بیشتری را برای دانش‌آموزان فراهم آورد.
منبع: ایسنا