انقلاب صنعتی دیجیتال؛ سرمایه‌گذاری هوشمند برای نجات تولید ملی
در جهانی که زنجیره‌های ارزش به‌شدت دیجیتال‌محور شده‌اند و رقابت‌پذیری تولید بر پایه توان فناورانه و چابکی اطلاعاتی سنجیده می‌شود، تصور جهش در تولید بدون تحول دیجیتال، خیالی بیش نیست.
به گزارش کلیک سید مجتبی میرجعفری، رئیس کمیسیون اینترنت اشیا و فعال حوزه تحول دیجیتال صنعتی در یادداشتی نوشته است:
«در آغاز سال ۱۴۰۴، رهبر معظم انقلاب با نگاهی آینده‌نگر، راهبردی و مبتنی بر شناخت عمیق از شرایط اقتصادی کشور، سال جدید را با عنوان سرمایه‌گذاری در تولید نام‌گذاری کردند. این نام‌گذاری حامل پیامی روشن است: برای عبور از وضعیت پیچیده و پرچالش اقتصادی کشور، باید تمرکز اصلی بر افزایش توان تولید ملی و ارتقای بهره‌وری آن قرار گیرد. اما پرسش اساسی این است که آیا با رویکردها و ابزارهای سنتی می‌توان به این هدف دست یافت؟ پاسخ، بی‌تردید منفی است.
تولید در عصر دیجیتال؛ بازتعریف یک مفهوم کلیدی
در جهانی که زنجیره‌های ارزش به‌شدت دیجیتال‌محور شده‌اند و رقابت‌پذیری تولید بر پایه توان فناورانه و چابکی اطلاعاتی سنجیده می‌شود، تصور جهش در تولید بدون تحول دیجیتال، خیالی بیش نیست. امروزه، تولید صرفاً به معنای ساخت یک محصول نیست، بلکه به معنای ایجاد سامانه‌ای داده‌محور، چابک، متصل و هوشمند است که تصمیم‌گیری‌ها، عملیات و ارتباطات در بستر فناوری صورت می‌گیرد.
هرچند تولید سنتی سال‌ها پایه اقتصاد کشور بوده، اما دیگر پاسخگوی چالش‌های امروز نظیر کمبود منابع، بحران انرژی، فشار رقابت جهانی و نیاز به تنوع در بازارهای هدف نیست. در چنین شرایطی، تحول دیجیتال صنعتی به‌عنوان نسخه نجات‌بخش مطرح می‌شود.
سرمایه‌گذاری بی‌ثمر؛ بحران خاموش بهره‌وری
یکی از معضلات اساسی اقتصاد کشور، نسبت پایین بازدهی سرمایه‌گذاری به بهره‌وری است. بر پایه برخی برآوردهای کارشناسی، نسبت بهره‌وری به سرمایه‌گذاری در برخی حوزه‌ها به زیر ۰.۴ درصد رسیده؛ در حالی که در الگوهای موفق جهانی، این نسبت در حوزه‌های سنتی حدود ۳ دلار به ازای هر دلار سرمایه‌گذاری و در حوزه‌های دیجیتال بیش از ۲۰ دلار بازدهی دارد.
به عبارت دیگر، نه‌تنها منابع برای سرمایه‌گذاری محدود است، بلکه همین منابع نیز در مسیرهایی هزینه می‌شود که کمترین بازدهی را دارند؛ این یعنی بحرانی پنهان در نظام تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری تولیدی کشور.
سرمایه‌گذاری هوشمند؛ رمز جهش تولید
در شرایط محدودیت منابع، سرمایه‌گذاری باید هدفمند و اولویت‌دار باشد. به‌جای گسترش فیزیکی کارخانه‌ها یا توسعه زیرساخت‌های سنتی، منابع باید به حوزه‌هایی هدایت شوند که بیشترین ارزش افزوده، بالاترین بهره‌وری و سریع‌ترین بازگشت سرمایه را داشته باشند. بی‌تردید، تحول دیجیتال در صنایع تولیدی یکی از مهم‌ترین این حوزه‌هاست.
تحول دیجیتال به معنای تجهیز صنایع به ابزارهایی همچون:
- سیستم‌های مدیریت هوشمند تولید (MES)
- اینترنت اشیای صنعتی (IIoT)
- هوش مصنوعی و یادگیری ماشین در کنترل فرآیندها
- زنجیره تأمین دیجیتال و شفاف
- تحلیل داده‌های کلان برای تصمیم‌سازی دقیق
- یکپارچه‌سازی سیستم‌های اطلاعاتی از تولید تا توزیع
این ابزارها باعث کاهش ضایعات، بهینه‌سازی مصرف انرژی، افزایش بهره‌وری نیروی انسانی و کاهش هزینه‌های عملیاتی می‌شوند.
چرا تحول دیجیتال، سودآورترین سرمایه‌گذاری در تولید است؟
۱. افزایش بازدهی سرمایه‌گذاری
۲. ارتقای بهره‌وری منابع
۳. توانمندسازی نیروی انسانی
۴. تسهیل صادرات و ورود به بازارهای جدید
مسیر پیشنهادی برای سیاست‌گذاران؛ از شعار تا اقدام
۱. مشروط‌سازی سرمایه‌گذاری‌های دولتی و نیمه‌دولتی بر اساس پیوست تحول دیجیتال
۲. تأسیس صندوق‌های سرمایه‌گذاری تخصصی در حوزه تحول دیجیتال صنعتی
۳. اصلاح نظام بودجه‌ریزی و تخصیص اعتبارات بر پایه شاخص‌های بازدهی دیجیتال
۴. حمایت هدفمند از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور دیجیتال
۵. توسعه نظام آموزش مهارت‌های دیجیتال برای مدیران و کارگران صنعتی
بخش خصوصی؛ موتور محرک تحول دیجیتال
بخش خصوصی باید پیش‌قراول این مسیر باشد. شرکت‌های مشاوره تحول دیجیتال، فعالان فناوری اطلاعات صنعتی، شرکت‌های نرم‌افزاری و شتاب‌دهنده‌های تخصصی، همه می‌توانند با رویکردی مسئله‌محور و چابک، همراه دولت در این تحول ملی باشند.
البته این مسیر نیازمند یک پیش‌شرط کلیدی است: تغییر نقش دولت از تصدی‌گری به تسهیل‌گری، تضمین‌گری و در نهایت تنظیم‌گری.
سخن پایانی؛ بدون تحول دیجیتال، تولیدی باقی نمی‌ماند
در سالی که رهبر انقلاب بر سرمایه‌گذاری در تولید تأکید کرده‌اند، باید به‌روشنی درک کنیم که تعریف تولید تغییر کرده است. امروز، تولید معادل دیجیتالی‌سازی زنجیره ارزش، تصمیم‌گیری داده‌محور، و بهره‌برداری هوشمند از منابع است.
اگر می‌خواهیم از منابع محدود، بیشترین ارزش افزوده را استخراج کنیم؛ اگر خواهان افزایش سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص ملی هستیم؛ و اگر می‌خواهیم صنایع ایرانی رقابت‌پذیر، پایدار و جهانی شوند، تنها یک راه وجود دارد: سرمایه‌گذاری در تولید = سرمایه‌گذاری در تحول دیجیتال صنعتی».